De wetende glimlach van de planeten
Wat onthullen de sterren over mijn pad of mijn wezen? Sinds de oudheid maken dergelijke vragen deel uit van de Europese cultuur, zegt godsdienstwetenschapper Kocku von Stuckrad. De scheiding van astrologie en astronomie is verrassend jong.
Het kijken naar de nachthemel heeft de menselijke nieuwsgierigheid op verschillende manieren geïnspireerd. Het meten van de ruimte tussen sterren en planeten en het toekennen van betekenis aan hun posities en bewegingen, deze twee belangen gaan al lang hand in hand in de Europese cultuurgeschiedenis, zegt godsdienstwetenschapper Kocku von Stuckrad: "Het is altijd duidelijk geweest dat sterren kijken een berekenende en een interpreterende tak heeft."
De twee of drie regels van een horoscoop in een dagblad of illustratie geven echter een zeer beknopte indruk van de kennistraditie achter dergelijke interpretaties, benadrukt von Stuckrad, die de geschiedenis van de astrologie vanaf het begin tot heden heeft uitgewerkt.
Taartdiagram van de dierenriemteken
Astrologie maakte oorspronkelijk deel uit van de natuurfilosofie. Het uitgangspunt is dat er een verband bestaat tussen wat er in de kosmos gebeurt en de gebeurtenissen op aarde via een netwerk van krachten die het leven van elk individu beïnvloeden. "Deze verhouding van krachten wordt afgelezen op het niveau van planetaire bewegingen," legt von Stuckrad uit.
Volgens de meeste astrologische scholen waren de planeten "niet de veroorzakers van deze effecten", maar duidden zij op constellaties van krachten, vergelijkbaar met "hoe een naald van een snelheidsmeter de snelheid aangeeft". Om ze leesbaar te maken verdeelden astrologen de nachtelijke hemel in twaalf sectoren, elk met een hoek van 30 graden, en wezen ze aan elk van deze stukken taart een teken van de dierenriem toe.
De planeten spelen daarbij een bijzondere rol, legt von Stuckrad uit. Ze dragen de namen van oude godheden en worden geassocieerd met hun eigenschappen. Volgens astrologische principes kunnen uit hun positie ten opzichte van elkaar, in relatie tot de tijd en plaats van geboorte, conclusies worden getrokken over karaktereigenschappen en externe invloeden die iemands leven vormgeven.
Goethe's gelukkige geboortehoroscoop
Voor Goethe waren dit soort interpretaties nog steeds een natuurlijk onderdeel van de reflectie op zijn eigen leven. Aan het begin van zijn autobiografie "Dichtung und Wahrheit" (Poëzie en Waarheid) schreef hij over zijn geboortedag, 28 augustus 1749: "De constellatie was gelukkig: de Zon stond in het teken Maagd en culmineerde voor de dag; Jupiter en Venus keken vriendelijk toe, Mercurius niet afwerend, Saturnus en Mars gedroegen zich onverschillig".
Aan het begin van de 19e eeuw, toen Goethes biografie verscheen, werd de astrologie qua culturele betekenis nog zeer serieus genomen, aldus Kocku von Stuckrad. Voor veel geschoolde tijdgenoten leek het heel aannemelijk. Goethe had gedetailleerde kennis van de interpretatie van de sterren, zoals blijkt uit talrijke passages in de tekst - bijvoorbeeld wanneer hij de oppositie van twee planeten, waaraan tegengestelde kwaliteiten werden toegeschreven, vrij mild beschrijft als een "lachend antwoord". "Tegenwoordig spreken astrologen liever van 'conflict'," zegt von Stuckrad.
Pas met de ontwikkeling van de moderne natuurwetenschappen in de loop van de 19e en het begin van de 20e eeuw ontstond er een diepe kloof tussen de berekenende en de interpreterende astrologie, die uiteindelijk leidde tot de scheiding van astrologie en astronomie. De Copernicaanse revolutie in de 16e en 17e eeuw, d.w.z. het besef dat het middelpunt van de planeetbanen niet de aarde maar de zon was, had nog geen effect op de astrologie, legt von Stuckrad uit. Johannes Kepler, zelf astronoom en astroloog, was van mening dat astrologische interpretaties altijd op de aarde gericht blijven, omdat de mensen op wie ze betrekking hebben immers in het centrum staan van de krachten die hier werkzaam zijn.
Referentiesysteem voor zelfclassificatie
Maar hoe moet de duizenden jaren oude kennis van de astrologie vandaag worden beoordeeld vanuit het perspectief van het wetenschappelijke wereldbeeld? Is het een verzameling valse doctrines die in de loop van de vooruitgang van de kennis achterhaald zijn? Kocku von Stuckrad ziet twee fundamenteel verschillende modellen van kennis die "zeer moeilijk op elkaar zijn over te dragen".
Als astrologen bijvoorbeeld gedurende duizenden jaren hebben waargenomen dat de bewegingen van de planeet Mars, genoemd naar de oude god van de oorlog, gepaard gingen met een opeenstapeling van oorlogen en conflicten op aarde, dan zou het onmogelijk zijn om dit verband vanaf vandaag te weerleggen, zegt von Stuckrad, maar het zou even onmogelijk zijn om het te bevestigen, laat staan te staven. "De poging om astrologie kwantitatief te testen, met behulp van sociale of zelfs natuurwetenschappelijke methoden, is gedoemd te mislukken."
Toch lijkt astrologie voor veel mensen nog steeds relevant en plausibel, zegt Kocku von Stuckrad. Tussen 20 en 50 procent van de ondervraagden in enquêtes in Groot-Brittannië uitte zich in deze zin; de cijfers in andere Europese landen zijn vergelijkbaar. En inderdaad, astrologische begeleiding kan, ongeacht de autoriteit die wij eraan toekennen, een positieve bijdrage leveren aan het omgaan met de eigen levenssituatie - namelijk als het de aanleiding wordt om te vragen naar de biografische correspondenties van een planetair sterrenbeeld, zodat zeer reële maar misschien tot nu toe te weinig overwogen en doordachte emotionele situaties, gedragspatronen, relaties en conflicten onderwerp worden van een vruchtbare discussie.
Kocku von Stuckrad (* 6 april 1966 in Kpandu, Ghana/West-Afrika) is een Duits religiewetenschapper. Bron: Kocku von Stuckrad in een interview met Catherine Newmark
Kommentare